Rośliny od dawna były wykorzystywane jako podstawa tradycyjnych środków leczniczych w historii ludzkości, a także działają jako źródła nowoczesnych leków. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ponad trzy czwarte społeczności w krajach o ograniczonych zasobach polega na roślinach leczniczych dla ich potrzeb w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, ponieważ ponad 60% społeczeństw nie ma dostępu i/lub nie stać ich na leki alopatyczne.
Zgodnie z nowym postępem w dziedzinie optymalnego żywienia, obecnie obserwuje się odrodzenie zainteresowania wykorzystaniem roślin jako źródła żywności i leków. W ostatnim czasie gwałtownie wzrosło wykorzystanie fitomedycyny w leczeniu wielu dolegliwości, nie tylko ze względu na łatwą dostępność i niskie koszty, ale także przekonanie, że naturalne środki lecznicze mają mniej szkodliwych skutków w porównaniu z lekami syntetycznymi.
Rozwój nowych produktów ze źródeł naturalnych jest również wspierany, ponieważ szacuje się, że spośród 300 000 gatunków ziół występujących na świecie, tylko 15% zostało zbadanych pod kątem ich potencjału farmakologicznego. Wśród kilku roślin leczniczych Nigella sativa L. (Ranunculaceae) jest uważana za jedno z najcenniejszych ziół bogatych w składniki odżywcze w historii całego świata, a liczne badania naukowe są w toku w celu potwierdzenia tradycyjnie deklarowanych zastosowań małych nasion tego gatunku.
Maksymalna wartość odżywcza czarnuszki może być związana z obecnością znacznej ilości białka roślinnego, błonnika i minerałów oraz witamin. Skład odżywczy podawany z różnych źródeł wykazał 20-85% białka, 38,20% tłuszczu, 7-94% błonnika i 31,94% węglowodanów ogółem. Wśród różnych aminokwasów zidentyfikowano glutaminian, argininę i asparaginian, podczas gdy cysteina i metionina były głównymi i mniejszymi aminokwasami, odpowiednio.
Nasiona czarnuszki zawierają również znaczne ilości żelaza, miedzi, cynku, fosforu, wapnia, tiaminy, niacyny, pirydoksyny i kwasu foliowego. Ponadto, analizy fitochemiczne N. sativa wykazały obecność ponad setki fitokonstytutów, do których należą głównie alkaloidy, saponiny, sterole i olejek eteryczny, ale skład wielu z nich nie został poznany chemicznie ani zweryfikowany biologicznie. Nasiona N. sativa zawierają 26-34% stałego oleju, w którym głównymi kwasami tłuszczowymi są kwas linolowy i kwas palmitynowy. W skład oleju z nasion wchodzi 0,4%-2,5% olejku eterycznego. Spośród różnych składników aktywnych opisanych do tej pory, tymochinon znaleziony jako główny składnik olejku eterycznego jest najbardziej bioaktywnym związkiem i wykazuje szerokie korzyści terapeutyczne.
Spis treści
Tradycyjne zastosowanie czarnuszki w lecznictwie ludowym
Nigella sativa była szeroko stosowana jako przyprawa i środek aromatyzujący w różnych produktach spożywczych, takich jak chleb, jogurt, marynaty, sosy i sałatki. Czarne nasiona lub czarny kminek jest od dawna stosowany w tradycyjnych środkach leczniczych w krajach arabskich, Azji Dalekowschodniej, Europie i Afryce. Nigella sativa była również opisywana jako cudowna roślina i uważana przez najwcześniejszych specjalistów od ziół za “zioło z nieba”.
Prorok Mohammed opisał lecznicze właściwości czarnego nasiona jako “Trzymaj się, aby używać tego czarnego nasiona, ponieważ ma ono lekarstwo na każdą chorobę z wyjątkiem śmierci”. Avicenna, znany lekarz z X wieku, znany ze swojej książki “The Canon of Medicine”, zalecał stosowanie nasion Nigelli w celu zwiększenia energii organizmu, a także wsparcia podczas powrotu do zdrowia po zmęczeniu i roztargnieniu. O właściwościach leczniczych Nigella sativa wspomina również Pismo Święte, a Hipokrates i Dioscorides oznaczają ją jako Melanthion.
Zastosowanie lecznicze nasion czarnuszki w różnych tradycyjnych systemach ziołowych jest znane w przypadku szerokiego zakresu dolegliwości, które obejmują różne zaburzenia dróg oddechowych, bóle, takie jak przewlekłe bóle głowy i pleców, cukrzyca, paraliż, infekcje, stany zapalne, nadciśnienie i problemy związane z przewodem pokarmowym, podawane w różnego rodzaju preparatach. Stosowany jest również miejscowo, gdzie nakłada się go bezpośrednio na pęcherze, ropnie nosa, zapalenie sutka, egzemę i obrzęk stawów.
Mając na uwadze liczne tradycyjne zastosowania lecznicze nasion N. sativa i ich aktywnego składnika, tymochinonu, to cenne zioło może być badane jako skuteczny lek ludowy o wielu działaniach farmakologicznych.
Działania farmakologiczne czarnuszki
Czarnuszka (Nigella sativa) była szeroko badana w ciągu ostatnich kilku dekad, a badania wykazały, że posiada ona szereg właściwości leczniczych i działań farmakologicznych.
Aktywność antyoksydacyjna
Stres oksydacyjny i intensyfikacja poziomu wolnych rodników są jednymi z głównych centralnych markerów związanych z kilkoma postępującymi stanami patologicznymi, w tym zaburzeniami neurologicznymi, nowotworami, starzeniem się i chorobami endokrynologicznymi. Do tej pory wzrasta znaczenie terapeutycznej opcji roślin leczniczych jako naturalnych antyoksydantów. Wśród różnych naturalnie występujących roślin leczniczych, czarnuszka została zgłoszona do jej skutecznych działań przeciwutleniających w badaniach in- vivo i in-vitro.
Równoczesne stosowanie czarnuszki u trzydziestu kobiet po menopauzie po dwóch miesiącach konsumpcji wykazały znaczne zmniejszenie poziomu dialdehydu malonowego w osoczu ze zwiększoną aktywnością peroksydazy glutationowej erytrocytów i dysmutazy ponadtlenkowej. Podobnie, stały i eteryczny olejek z nasion czarnuszki wykazał znaczący wzrost aktywności glutationu-s-transferazy, reduktazy glutationu i GSH-Px przeciwko stresowi oksydacyjnemu wywołanemu przez bromian potasu w modelu szczurzym.
Oddzielne podawanie czarnuszki i klinoptylolit w nanoskali szczurom również wykazało znaczącą poprawę parametrów antyoksydacyjnych niż jednoczesne stosowanie obu ekstraktów i grup cukrzycowych. Randomizowane kontrolowane badanie kliniczne na pięćdziesięciu ochotnikach z otyłością wykazało również, że olej z nasion czarnuszki wraz z dietą mniej kaloryczną znacząco zmniejszył poziom dysmutazy ponadtlenkowej i masę ciała w porównaniu z grupą placebo w ośmiotygodniowym badaniu. Co więcej, metanolowy ekstrakt i olejek eteryczny frakcjonowany z nasion czarnuszki u szczurów karmionych zawiesiną aterogenną został zgłoszony jako skutecznie uzupełniający całkowitą moc antyoksydacyjną osocza o osiemdziesiąt osiem procent przeciwko wolnym rodnikom.
Podobnie, olej z czarnuszki i podawanie tymochinonu znacznie złagodziło wywołane cisplatyną zmiany w biotransformacji węglowodanów oraz enzymatycznym i nieenzymatycznym systemie obrony antyoksydacyjnej w błonie śluzowej żołądka. Stąd, zaznaczona aktywność antyoksydacyjna czarnuszki i tymochinonu może być potencjalnym nowym czynnikiem antyoksydacyjnym i używanym jako niezbędne składniki odżywcze dla życia w celu promocji zdrowia i zapobiegania chorobom.
Zobacz również: 5 ziół i przypraw do naturalnej detoksykacji organizmu
Aktywność przeciwcukrzycowa
Nawet wraz z postępem w leczeniu cukrzycy, poszukiwania innowacyjnych środków są kontynuowane, ponieważ istniejące syntetyczne środki mają liczne ograniczenia. Podawanie nasion czarnuszki przez miesiąc szczurom z cukrzycą indukowaną streptozocyną wykazało znaczące obniżenie stężenia glukozy w osoczu na czczo, stężenia MDA w surowicy, interleukiny-6, immunoglobuliny A, G i M, przy jednoczesnym znaczącym wzroście ekspresji endogennych enzymów antyoksydacyjnych: SOD, glutationu-S-transferazy i katalazy. Badanie histologiczne trzustki w grupie leczonej N. sativa wykazało również poprawę w zakresie degeneracji komórek β trzustki, stanu zapalnego i przekrwienia w porównaniu z grupą kontrolną z cukrzycą.
Połączenie ekstraktów z czarnuszki i cynamonowca wonnego podawanych szczurom z cukrzycą indukowaną eksperymentalnie również wykazało znaczącą stabilizację stężenia glukozy w surowicy, profilu lipidowego i parametrów funkcji nerek w porównaniu do kontroli cukrzycowej. Istotny wpływ na te parametry zaobserwowano u zwierząt, którym podawano wyciąg łącznie z metforminą. Istotne odwrócenie histopatologicznego uszkodzenia komórek trzustki zaobserwowano również u zwierząt otrzymujących jednocześnie ekstrakty.
Wykazano również wyraźną aktywność przeciwcukrzycową po trzymiesięcznej suplementacji czarnuszką (2 g/dzień) wraz z doustnym lekiem przeciwcukrzycowym u pacjentów z cukrzycą typu 2. W badaniu tym w grupie otrzymującej czarnuszkę stwierdzono znaczące obniżenie stężenia glukozy w osoczu na czczo, przy jednoczesnym znacznym podwyższeniu całkowitej pojemności antyoksydacyjnej i poziomu glutationu.
Ponadto w eksperymentalnym randomizowanym badaniu kontrolowanym 99 pacjentów z cukrzycą otrzymywało placebo, a dwie grupy lecznicze otrzymywały doustnie olej z nasion czarnych. Podawanie 1,5 i 3 ml/dzień oleju z nasion czarnuszki przez 20 dni wykazało znaczące obniżenie poziomu hemoglobiny glikowanej A1C i przypadkowego poziomu cukru we krwi. Wpływ nasion czarnuszki na kontrolę glikemii u pacjentów z cukrzycą typu 2 był również stosowany jako leczenie wspomagające, dodawane do doustnych leków hipoglikemizujących.
Czarnuszka w dawce 2 g/dobę wpłynęła również na znaczne obniżenie stężenia glukozy w osoczu na czczo oraz hemoglobiny glikowanej (HbA1C) bez większych zmian w masie ciała. Wykazano, że olej z czarnuszki w dawce 2 ml/kg również obniżał stężenie glukozy w osoczu na czczo i nasilał poziom insuliny u szczurów z cukrzycą w porównaniu z kontrolą. Szczury z cukrzycą, którym podawano olej, wykazywały znaczną poprawę profilu lipidowego oraz wyraźny wzrost trzustkowych i wątrobowych enzymów antyoksydacyjnych, a także poprawę obrazu histologicznego i zawartości glikogenu, poza poprawą średniej wielkości wysepek trzustkowych w porównaniu z grupami z cukrzycą.
Oceniano również różne dawki nasion (1, 2, i 3 g/dobę) u pacjentów z cukrzyca typu 2. Podawanie 1 g/dobę zwiększyło poziom cholesterolu lipoprotein o dużej gęstości (HDL-c) po 3 miesiącach, podczas gdy 2 i 3 g/dobę nasion znacząco obniżyły poziom cholesterolu całkowitego i triglicerydów w surowicy, jak również cholesterolu lipoprotein o małej gęstości (LDL-c) oraz zwiększyły poziom HDL-c w osoczu. W odniesieniu do współczesnego oddania uczonych do prawdopodobnych efektów ziół leczniczych w leczeniu cukrzycy, ostatnia meta-analiza przeciwcukrzycowego działania czarnuszki wykazała również utrzymanie homeostazy glukozy i profili lipidowych w surowicy krwi u ludzi z cukrzycą.
Ogólnie rzecz biorąc, możliwe mechanizmy przeciwcukrzycowe czarnuszki mogą być pośredniczone poprzez modulację statusu oksydacyjnego, osłabienie stanu zapalnego, poprawę profilu lipidowego, zwiększenie dobrego cholesterolu (HDL-c), przy jednoczesnym zmniejszeniu złego cholesterolu (LDL-c, TC, i TG) i masy ciała.
Zobacz również: Rozmaryn na obniżenie cukru
Działanie przeciwnadciśnieniowe
Liczne leki przeciwnadciśnieniowe są stosowane klinicznie w celu kontroli nadciśnienia tętniczego i łagodzenia towarzyszących schorzeń. Skuteczność tych leków jest jednak ograniczona do 40-60% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, a do uzyskania pożądanych efektów konieczne jest często łączenie dwóch lub więcej leków obniżających ciśnienie z różnych klas leków przeciwnadciśnieniowych. Zwiększa to ostatecznie prawdopodobieństwo wystąpienia działań niepożądanych, a także podnosi koszty terapii. Wiele produktów ziołowych, takich jak nasiona czarnuszki, jest stosowanych i twierdzi się, że mają korzystne działanie przeciwko podwyższonemu ciśnieniu krwi.
Według nierandomizowanego badania kontrolowanego u 57 pacjentów, którym przez rok podawano 2 g dziennie czarnuszki siewnej, zaobserwowano wyraźne obniżenie skurczowego, rozkurczowego i średniego ciśnienia tętniczego, częstości akcji serca, stężenia TC, LDL-c, frakcji TC/HDL-c i LDL-c/HDL-c, podczas gdy stężenie HDL-c w surowicy krwi było znacznie podwyższone w porównaniu z odpowiednimi wartościami wyjściowymi i grupą kontrolną. Chociaż zaobserwowano tendencję do obniżania ciśnienia tętniczego po podaniu czarnuszki, jedno randomizowane, kontrolowane badanie kliniczne nie wykazało znaczącego obniżenia ciśnienia tętniczego u starszych pacjentów z nadciśnieniem. Może to wynikać z wielkości próby lub dawki czarnuszki użytej w tym badaniu, ciężkości nadciśnienia i badanej populacji.
Ponadto, w celu określenia potencjału obniżania ciśnienia krwi i możliwych mechanizmów działania czarnuszki w modelu szczurzym, stwierdzono, że grupy otrzymujące olej z nasion i nikardypinę wykazały istotne obniżenie ciśnienia tętniczego. Efekt obniżenia ciśnienia tętniczego był związany z redukcją sercowych produktów peroksydacji lipidów i hamowaniem aktywności konwertazy angiotensyny w obu grupach, ale poziom tlenku azotu w osoczu wzrósł istotnie w grupie otrzymującej olej z czarnuszki w porównaniu z grupami otrzymującymi placebo i nikardypinę.
Czarnuszka i jego aktywny składnik, tymochinon, wykazywały zmniejszenie stresu oksydacyjnego poprzez blokadę kanału wapniowego i zwiększenie aktywności wydalania moczu, co mogło być związane z obniżeniem ciśnienia krwi. W oparciu o większość z tych doniesień, różne preparaty z czarnuszką wykazały trwałą redukcję ciśnienia tętniczego w modelach zwierzęcych i badaniach klinicznych, stąd mogą być badane jako obiecująca podstawa naturalnych leków przeciwnadciśnieniowych.
Zobacz również: Zioła na serce – 6 propozycji
Efekty neuroprotekcyjne
Zaburzenia neurologiczne, takie jak depresja, są jednymi z najczęściej występujących chorób na świecie. Jest ona spowodowana przede wszystkim niedoczynnością neuroprzekaźników, zwłaszcza z powodu niewystarczającej aktywności serotoniny. Stres jest głównym czynnikiem wyzwalającym depresję, a przesłanka ta jest stale wspierana przez różne obserwacje kliniczne. Badania na zwierzętach doświadczalnych wykazały, że przytłaczające warunki stresowe powodują modyfikacje neurochemiczne i deficyty behawioralne. Duża liczba ziół leczniczych i wyizolowanych z nich związków została ujawniona jako posiadająca korzyści lecznicze i potencjał terapeutyczny. Wśród obiecujących roślin leczniczych, czarny kminek (czarnuszka) jest wartym uwagi ziołem z bogatą historyczną i religijną podstawą do zarządzania depresją i wieloma innymi zaburzeniami neurologicznymi.
Dożołądkowa suplementacja tymochinonu w trichlorku glinu i D-galaktozy indukowanej neurotoksycznością u szczurów wykazała znaczącą poprawę zdolności poznawczych, SOD i całkowitej pojemności antyoksydacyjnej przy jednoczesnym zmniejszeniu aktywności acetylocholinoesterazy. Wykazano również zmniejszenie poziomu MDA, tlenku azotu i immunoreaktywności czynnika martwicy nowotworów-α oraz wzmocnienie poziomu czynnika neurotroficznego pochodzenia mózgowego. Podczas gdy efekty wielokrotnego podawania czarnuszki u szczurów wykazały, że nastąpiła poprawa stanu uczenia się i przypominania.
Ponadto wykazano, że flawonoidy wyizolowane z czarnuszki modulują krytyczne neuronalne ścieżki sygnalizacyjne zaangażowane w procesy pamięci i prawdopodobnie wpływają na plastyczność synaptyczną i długotrwałe mechanizmy potencjalizacji. Na podstawie szerokiego spektrum działania neurofarmakologicznego, nasiona czarnuszki siewnej, jej olej i aktywny składnik tymochinon mogą być badane jako obiecujący naturalny środek do poprawy wielu zaburzeń neurologicznych.
Zobacz również: Jakie zioła na uspokojenie?
Działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe
Zapalenie odgrywa kluczową rolę w różnych stanach chorobowych, takich jak mukowiscydoza, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba zwyrodnieniowa stawów, astma, alergie i nowotwory, które są związane z ostrym i/lub przewlekłym bólem. Istniejące środki przeciwzapalne powszechnie obejmują klasy leków, które powodują poważne działania niepożądane, takie jak choroba wrzodowa żołądka, depresja szpiku kostnego, retencja wody i soli, wynikające z przedłużonego stosowania.
Zioła lecznicze, w tym czarnuszka, mogą być potencjalnym źródłem nowych związków biologicznych, które są bezpieczniejsze i mają mniej skutków ubocznych. Lotny olejek z czarnuszki i tymochinon w różnych dawkach wykazały zależną od dawki aktywność przeciwzapalną przeciwko indukowanemu karagenem obrzękowi tylnej łapy u szczurów, równolegle do indometacyny. Olejek lotny z nasion czarnuszki wykazuje również znaczące działanie przeciwbólowe w testach wykręcania wywołanych kwasem octowym, formaliną i migotaniem ogona.
Jak stwierdził Al-Ghamdi, wodny ekstrakt z czarnuszki również zachowuje działanie przeciwzapalne w obrzęku łapy wywołanym karagenem, porównywalne z działaniem kwasu acetylo-salicylowego w odpowiednich dawkach, ale nie wykazuje działania przeciwgorączkowego w przypadku gorączki wywołanej przez drożdże. Ponadto, alkoholowy ekstrakt z czarnuszki wykazał godny uwagi efekt przeciwbólowy u myszy w porównaniu z diklofenakiem sodowym.
Dodatkowe badania wykazały również, że olejek eteryczny z czarnuszki wykazuje znaczącą aktywność jako środek przeciwbólowy w testach pisania wywołanych kwasem octowym, formaliną i migotaniem ogona. Ujawniono również, że ekstrakt ten może podnosić znacząco czas tolerancji na pływanie i anoksję. Przeciwzapalne działanie tymochinonu może być związane z hamowaniem oksydacyjnych produktów powstawania kwasu arachidonowego, takich jak tromboksan B2 i leukotrien, poprzez blokowanie zarówno enzymów cyklooksygenazy, jak i lipooksygenazy.
Ponadto, działanie nasion czarnuszki na wrażliwość tchawicy i zapalenie płuc u świnek morskich, które były narażone na wdychanie gorczycy siarkowej wraz z czarnuszką, wykazywało wyraźnie mniejszą wielkość w porównaniu z grupą narażoną tylko na gorczycę siarkową. U chorych na astmę oceniano działanie rozkurczające oskrzela gotowanego ekstraktu z czarnuszki w przeciwieństwie do teofiliny i stwierdzono, że ekstrakt z czarnuszki powodował znaczne wzrosty w całkowicie mierzonych testach czynnościowych układu oddechowego, a czas rozpoczęcia działania bronchodilatacyjnego ekstraktu był porównywalny z czasem działania teofiliny.
Różne ekstrakty, olej i aktywny składnik (α-hederyna) czarnuszki również wykazały poprawę reaktywności tchawicy i znaczącą aktywność przeciwzapalną poprzez zmniejszenie uwalniania histaminy i leukotrienów, przy jednoczesnym zwiększeniu PGE2 z komórek tucznych i perfuzji płuc w modelu anima astmy alergicznej. Ten efekt przeciwastmatyczny jest dodatkowo potwierdzony przez różne badania kliniczne, a większość z nich wykazała, że różne preparaty wykazały poprawę objawów klinicznych i funkcji płuc, jak również różnych biomarkerów astmy. Te przedkliniczne i kliniczne badania wykazały potencjalne działanie przeciwastmatyczne czarnuszki, ale konieczne są dalsze badania w celu zapewnienia jego skuteczności.
Oceniano również skuteczność oleju z czarnuszki u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów, a dane pochodzące od 40 pacjentek ze zdiagnozowanym z tym schorzeniem. Kapsułki oleju z czarnuszki siewnej (500 mg) dwa razy dziennie wykazały poprawę w zakresie aktywności choroby w porównaniu z placebo. Odpowiednio, zauważalna poprawa została wykazana w liczbie zapalnych stawów, częstości występowania porannej sztywności i aktywności choroby po spożyciu czarnuszki.
Przewlekły stan zapalny ma związek z różnymi przewlekłymi chorobami, jak również z wieloma chorobami zakaźnymi. Dlatego też kluczowa rola przeciwzapalnych działań różnych preparatów czarnuszki i tymochinonu może być możliwym źródłem do rozwoju nowej generacji środka przeciwzapalnego w leczeniu tych szerokich schorzeń.
Zobacz również: Zioła przeciwzapalne – 9 propozycji
Aktywność przeciwbakteryjna
Środki przeciwdrobnoustrojowe są podstawą medycyny klinicznej od drugiej połowy XX wieku i uratowały znaczną liczbę ludzi przed poważnymi infekcjami bakteryjnymi. Niemniej jednak, pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku zaobserwowano pojawienie się i rozpowszechnienie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe u mikroorganizmów chorobotwórczych na całym świecie. Stale rosnący terror zakażeń bakteryjnych i bakterii opornych na środki przeciwdrobnoustrojowe wymaga globalnej walki o znalezienie nowych rozwiązań, które mogą być oparte na produktach naturalnych, takich jak rośliny, które są wybierane na podstawie renomowanych zastosowań etnomedycznych. Wśród inspirujących roślin leczniczych, czarnuszka jest jedną z tych, które wykazują silne działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe i przeciwpasożytnicze.
Tymochinon uzyskany z nasion N. sativa wykazuje szersze spektrum działania przeciwko wielu szczepom bakterii gram-dodatnich i gram-ujemnych, w tym Bacillus, Listeria, Enterococcus, Micrococcus, Staphylococcus, Pseudomonas, Escherichia, Salmonella, Serovar i Vibrio parahaemolyticus, a także hamuje tworzenie biofilmu bakteryjnego. Wyciąg metyloalkoholowy z nasion wykazywał również większą strefę zahamowania wzrostu bakterii gram-dodatnich w porównaniu z bakteriami gram-ujemnymi.
W przypadku różnych izolatów S. aureus opornego na metycylinę, różne stężenia (100%, 80%, 50%, 40%, 30% i 20%) olejków czarnuszki wykazywały wyraźnie wyższą strefę zahamowań wobec wszystkich badanych szczepów bakterii. Tymochinon również wykazał znaczącą aktywność bakteriobójczą wobec gram-dodatnich i udowodnił minimalne stężenie hamujące tworzenie biofilmu na poziomie 22 i 60 μg/mL odpowiednio dla S. aureus i S. epidermidis. Co więcej, nasiona czarnuszki (2 g/dzień) zawdzięczają klinicznie wartościowy efekt anty-H. pylori porównywalny z potrójną terapią i może to stanowić podstawę naukową do poszukiwania potencjalnych zastosowań tych cennych nasion w leczeniu wrzodów żołądka wywołanych przez H. pylori.
Aktywność przeciwgrzybicza
Stwierdzono, że olejek eteryczny z N. sativa różnego pochodzenia posiada umiarkowane działanie hamujące wobec patogennych szczepów drożdży, dermatofitów i grzybów nitkowatych, a także grzybów wytwarzających aflatoksynę. Leczenie czarnuszką było ukierunkowane na ścianę komórkową, błonę plazmatyczną i organelle błoniaste, głównie w jądrach i mitochondriach, co było widoczne w morfologii tych toksynotwórczych grzybów.
Ponadto różne ekstrakty z czarnuszki i tymochinonu wykazywały silne działanie grzybobójcze wobec szczepów dermatofitów, w tym Trichophyton mentagrophytes i Microsporum gypseum, przewyższające działanie flukonazolu, ale mniejsze niż ketokonazolu. Tymochinon zatrzymywał również wzrost Aspergillus niger i Fusarium solani porównywalnie do amfoterycyny-B oraz był skuteczny wobec C. albicans, C. tropicalis i C. krusei.
Podobnie, aktywne składniki czarnuszki, takie jak tymohydrochinon i tymol wykazały silne działanie przeciwgrzybicze wobec kilku klinicznie izolowanych szczepów grzybów, w tym dermatofitów, pleśni i drożdży. Jako potencjalny kandydat z wieloma działaniami przeciwdrobnoustrojowymi, czarnuszka może być również badana jako naturalny konserwant i dodatek do żywności w celu ochrony żywności przed zepsuciem.
Aktywność przeciwwirusowa
Stwierdzono, że olej z nasion czarnuszki hamuje wiremię u myszy zakażonych wirusem cytomegalii do niewykrywalnego poziomu w wątrobie i śledzionie po 10 dniach podawania dootrzewnowego. Co ciekawe, u pacjentów z zakażeniem wirusem zapalenia wątroby typu C, którzy nie kwalifikowali się do terapii IFN-α/rybawiryną, wykazano znaczącą poprawę wiremii HCV i potwierdzonych parametrów laboratoryjnych, takich jak stężenie białka całkowitego, liczba czerwonych krwinek i płytek krwi, obniżenie stężenia glukozy na czczo i poposiłkowej zarówno u pacjentów z cukrzycą, jak i bez cukrzycy HCV oraz zmniejszenie obrzęków kończyn dolnych po zastosowaniu oleju z nasion czarnuszki.
Ponadto, 27-letnia kobieta zakażona HIV została zdiagnozowana podczas opieki przedporodowej; nie kwalifikowała się do terapii antyretrowirusowej, dlatego też terapeuta ziołowy rozpoczął jej podawanie mieszanki czarnuszki i miodu (10 ml) trzy razy dziennie przez rok. Powtórne badania serologiczne w kierunku zakażenia HIV dały wynik negatywny z niewykrywalną wiremią. Kobieta urodziła również troje dzieci (2007, 2010 i 2012), które były karmione piersią i żadne z nich nie było zakażone HIV. Obecnie HIV/AIDS jest poważnym globalnym zagrożeniem i w tym kontekście czarnuszka może być obiecującą naturalną terapią w leczeniu tak przewlekłej choroby zakaźnej, po potwierdzeniu jej pełnej skuteczności terapeutycznej przez dalsze badania.
Aktywność przeciwpasożytnicza
Nasiona czarnuszki wykazały właściwości pozytywne wobec przywry żylnej mansona, poprzez silny efekt biobójczy wobec wszystkich stadiów pasożyta oraz hamujący wpływ na składanie jaj przez dorosłe samice robaków. Ekstrakt z czarnuszki w dawce 1,25 g/kg wyraźnie obniżył infekcję pasożytem Plasmodium yoelii u myszy o 94%, podczas gdy efekt chlorochiny wynosił tylko 86% w porównaniu z grupą nieleczoną. Ponadto, metanolowy ekstrakt z czarnuszki wykazał wyższy klirens pasożytów i przywrócenie zmienionych wskaźników biochemicznych przez infekcję P. yoelii niż chlorochina. Tak więc, rozważenie N. sativa jako przyszłego środka przeciwpasożytniczego będzie miało bardzo ważny wkład po przeprowadzeniu dalszych badań nad jego aktywnością leczniczą, profilaktyczną i chemoprewencyjną, szczególnie w dobie pojawiającej się oporności na leki przeciwmalaryczne.
Zobacz również: Zioła na pasożyty
Działanie przeciwnowotworowe
Choroby nowotworowe stanowią coraz większe wyzwanie w naukach medycznych, gdyż częstość występowania tego zaburzenia zdrowotnego gwałtownie wzrasta na całym świecie. To skłania do poszukiwania skutecznych naturalnych terapii przeciwnowotworowych, alternatywnych do obecnie stosowanych chemioterapii, które mają ograniczone zastosowanie. Ponieważ istnieje dziesięć cech charakterystycznych dla nowotworów, które są wspólne dla większości guzów, tymochinon, główny aktywny składnik czarnuszki, odgrywa ogromną rolę w oddziaływaniu na wszystkie markery nowotworowe.
Zobacz również: Zioła na raka?
Wpływ na niepłodność męską
Niepłodność to niezdolność kopulacji do osiągnięcia potomstwa po 12 miesiącach współżycia bez stosowania antykoncepcji. Jest ona bardziej rozpowszechniona wśród mężczyzn niż kobiet. Głównym problemem związanym z niepłodnością mężczyzn jest dysfunkcja plemników, która stanowi 60% wszystkich przyczyn niepłodności. Na strukturę, funkcję, ruchliwość i przeżywalność plemników negatywnie wpływa stres oksydacyjny, który w znacznym stopniu prowadzi do niepłodności. W związku z tym, zwiększenie liczby plemników, funkcjonalności i jakości spermy przy użyciu antyoksydantów może poprawić status płodności. Istnieją dowody na to, że niektóre leki ziołowe mogą zmniejszać negatywne skutki stresu oksydacyjnego poprzez ratowanie wolnych rodników. Spośród różnych tradycyjnych roślin, czarnuszka (N. sativa) wykazuje niezwykłe działanie antyoksydacyjne.
Alkoholowy ekstrakt z Nigella sativa L. wykazał znaczący wzrost produkcji żywotnych i ruchliwych plemników, wzmocnioną rezerwację plemników najądrza, przyrost masy narządów rozrodczych, gęstość testosteronu we krwi, zawartość gonadotropin, ilość dojrzałych komórek Leydiga i wskaźniki płodności w porównaniu z grupą kontrolną u samców szczurów. Czarnuszka uważana za wyzwalającą wzrost hormonów spermatogenezy na przysadce mózgowej, oraz wzrost masy narządów rozrodczych. Badanie ujawnia również, że czarnuszka może wpływać na enzymy fosforylacji oksydacyjnej i zwiększyć ruchliwość plemników.
Ponadto przeprowadzono randomizowane, podwójnie zaślepione, kontrolowane placebo badanie kliniczne na 68 irańskich niepłodnych mężczyznach. Połowa z nich otrzymywała 2,5 ml oleju z czarnych nasion, a pozostali otrzymywali placebo dwa razy dziennie przez dwa miesiące. Ilość i ruchliwość plemników oraz zawartość objętości nasienia wzrosły znacząco w grupie leczonej olejem z nasion w porównaniu z grupą placebo po dwóch miesiącach terapii. Wskazuje to, że czarnuszka może być potencjalnym źródłem do opracowania naturalnych środków afrodyzjakalnych.
Właściwości toksykologiczne
Ostra toksyczność doustna aktywnych składników nasion czarnuszki siewnej, tymochinonu, wartość dawki śmiertelnej 50 (LD50) została ustalona na 2,4 g na kg masy ciała szwajcarskich myszy albinosów, podczas gdy natychmiastowa zmiana z 2 na 3g na kg masy ciała powodowała była hipoaktywność i problemy z oddychaniem, oraz dystrybucji glutationu w układzie wątrobowym, nerkowym i sercowo-naczyniowym. Codzienne podawanie myszom wodnego ekstraktu z czarnuszki przez 6 tygodni doprowadziło do śmierci jednej myszy po 2 tygodniach leczenia dawką 6,4 g/kg. Z drugiej strony, 2 i 3 myszy zmarły w 3 i 5 tygodniu, gdy otrzymywały odpowiednio 21 g/kg i 60 g/kg ekstraktu. W pozostałych przypadkach nie odnotowano innych zgonów przy stosowaniu pozostałych użytych dawek.
Ponadto, badanie toksyczności podprzewlekłej u myszy, którym podawano tymochinon w dawkach 30, 60 i 90 mg/kg/dzień przez 90 dni, nie wykazało śmiertelności ani objawów toksyczności, ale znaczne obniżenie stężenia glukozy w osoczu na czczo, a także nie wykazało zmiany znaczenia toksykologicznego w narządach ciała i badaniu histologicznym. Zbadano również toksyczność utrwalonego oleju z czarnuszki u myszy i szczurów i stwierdzono, że wartości LD50 wynosiły 28,8 ml/kg i 2,06 ml/kg przy podaniu odpowiednio drogą doustną i dootrzewnową.
Badano również toksyczność przewlekłą oleju z czarnuszki u szczurów, którym podawano codziennie olej z czarnuszki w dawce doustnej 2 ml/kg przez 12 tygodni, nie stwierdzono zmian w poziomie ważnych enzymów wątrobowych oraz zmian histopatologicznych (serce, wątroba, nerki, trzustka). Niewielkie i/lub pomijalne efekty toksykologiczne oraz szerszy margines terapeutyczny czarnuszki i jego aktywnych składników, tymochinonu, jak wynika z różnych badań naukowych, wspierają jego bezpieczne stosowanie w długoterminowych tradycyjnych celach spożywczych i leczniczych.
Wnioski i perspektywy na przyszłość
Tradycyjne rośliny lecznicze cieszą się dużym zainteresowaniem ze względu na kilka czynników, takich jak niski koszt, łatwość dostępu i niższy profil działań niepożądanych w porównaniu z lekami syntetycznymi. Poza tym, różne rośliny lecznicze i ich produkty są wykorzystywane w oparciu o tradycje religijne i kulturowe. Wśród różnych roślin, czarnuszka była używana przez różne kultury ludzkie na całym świecie, zwłaszcza w populacji muzułmańskiej, od wieków w leczeniu wielu dolegliwości.
Do tej pory wiele badań wykazało, że nasiona czarnuszki i jej składnik, w tym tymochinon, ujawniły niezwykłą naturalną terapię w leczeniu szerokiej gamy chorób, w tym przewlekłych chorób nieinfekcyjnych i chorób zakaźnych. Zarówno badania na zwierzętach, jak i na ludziach wykazały, że czarne nasiona i tymochinon mają potencjał w leczeniu niepłodności męskiej, a ich aktywność antyoksydacyjna zyskała ostatnio większą uwagę ze względu na ich rolę jako suplementów diety o minimalnych skutkach ubocznych.
Co więcej, w połączeniu z różnymi konwencjonalnymi środkami chemoterapeutycznymi, synergizują one swoje działanie, co może zmniejszyć dawkę jednocześnie stosowanych leków i zoptymalizować skuteczność w stosunku do toksyczności, a także przezwyciężyć problem oporności na leki. W związku z tym, mając szersze marginesy bezpieczeństwa i godną pochwały skuteczność w walce z szerokim zakresem dolegliwości, byłby to potencjalny lek ziołowy, który należałoby poddać badaniom klinicznym pod kątem licznych schorzeń. Zaleca się wyizolowanie nowych bioaktywnych składników z czarnuszki i jej oleju oraz zbadanie ich efektów terapeutycznych przy użyciu określonych modeli klinicznych.